گرمازدگی با آغاز فصل تابستان و گرم‌تر شدن هوا تبدیل به یک معضل گسترده می‌شود. تقریبا تمام افراد از کودکان تا بزرگسالان می‌توانند با این عارضه درگیر شوند. به همین دلیل مهم است که علائم گرمازدگی را دقیق‌تر بشناسیم و راه‌های درمان آن را بیاموزیم تا بتوانیم آن را شناخته و درمان کنیم. شناسایی علائم گرمازدگی در کودکان به دلیل حساسیت بیشتر در سنین کودکی، بسیار حائز اهمیت است.
گرمازدگی چیست و چگونه اتفاق میفتد؟
گرمازدگی به شرایطی گفته می‌شود که بدن دچار تعریق شدید شده و ضربان قلب بالا می‌رود. این علائم در اثر گرم‌شدن بیش از حد بدن بروز پیدا می‌کنند. در صورتیکه بدن شما برای ساعات طولانی در معرض آفتاب و گرمای شدید قرار بگیرد، دمای بدن بالا رفته و گرمازدگی اتفاق می‌افتد. به جز این، دلایل دیگری هم هستند که ممکن است منجر به گرمازدگی شوند؛ از میان این علائم می‌توان به کمبود آب بدن و کاهش توانایی تعریق، بالا رفتن دمای بدن در اثر مصرف الکل و پوشیدن لباس‌های گرم و زیاد که جلوی تبخیر عرق را می‌گیرند اشاره کرد.
در این موارد و با بروز علائم گرمازدگی باید در سریع‌ترین زمان ممکن درمان صورت بگیرد چرا که در موارد حادتر ممکن است گرمازدگی منجر به سکته قلبی شود.
علائم گرمازدگی چیست و چه چیزهایی موجب بروز آن می‌شود؟
علائم گرمازدگی ممکن است با گذشت زمان بروز پیدا کرده یا به طور ناگهانی ظاهر شوند. از مهم‌ترین علایم گرمازدگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تعریق شدید
- سردرد و سرگیجه
- نبض تند و ضعیف
- فشار خون پایین
- حالت تهوع
- گرفتگی عضلات بدن
عوامل تشدیدکننده گرمازدگی
عواملی هم وجود دارند که موجب تشدید این علائم می‌شوند که بهتر است با آن‌ها آشنا باشیم. شایع‌ترین این عوامل موارد زیر هستند:
- سن پایین یا بالای فرد
به دلیل ضعف بدن در تنظیم دما در این افراد، خطر گرمازدگی در نوزادان و کودکان زیر ۴ سال و بزرگسالان بالای ۶۵ سال بسیار بیشتر از سایر افراد است. ضعف بدن در تنظیم دما در افراد مسن می‌تواند به دلیل برخی بیماری‌ها یا مصرف داروهای خاص نیز باشد. - داروهای خاص
برخی داروها، توانایی بدن را در نگه‌داشتن مایعات و واکنش به گرما تحت تاثیر قرار می‌دهند. داروهای فشار خون بالا و مشکلات قلب، داروهای آلرژی، مسکن و برخی داروهای ضد روان‌پریشی از این دسته هستند. علاوه بر این‌ها برخی مخدرها نیز به دلیل بالا بردن دمای بدن، تشدید کننده گرمازدگی هستند. - تغییرات دمایی ناگهانی
تغییرات ناگهانی دما ممکن است در اثر سفر از یک منطقه با دمای خنک یا معتدل به مناطق گرم اتفاق بیفتد. در این موارد به دلیل عدم آمادگی بدن برای تطبیق با شرایط دمایی جدید، ممکن است فرد در معرض خطر گرمازدگی قرار بگیرد. علاوه بر این، قرار گرفتن در مناطق دارای رطوبت بالا و هوای شرجی ریسک بیشتری برای این افراد دارند، چرا که میزان رطوبت بالای هوا مانع از تبخیر عرق و خنک شدن بدن می‌شود.
چطور باید گرمازدگی را تشخیص داد؟
معمولا گرمازدگی در سه سطح ایجاد می‌شود که این سه سطح عبارتند از: خفیف، متوسط و شدید. از علائم گرمازدگی در سطح خفیف می‌توان به درد در ناحیه شکم، بازو و ساق اشاره کرد که دلیل آن کمبود آب و املاح بدن به ویژه پتاسیم است. در سطح بعدی یعنی متوسط، این علائم شامل احساس خستگی شدید، شعف احساس تشنگی شدید، سردرد، تهوع و استفراغ و گیجی اشاره کرد. در صورتی که دمای بدن به بیش از ۴۰ درجه برسد، بدن وارد سطح شدید گرمازدگی شده و نشانه‌های آن به صورت تشنج، حالت تهوع، تشنج و کاهش سطح هوشیاری بروز پیدا می‌کند. بد نیست بدانید که گاهی نیز در اثر آسیب‌دیدن سلول‌های پوستی، عرق بدن زیر پوست جمع شده و فرد اصطلاحا عرق‌سوز می‌شود.
روش‌های پیشگیری از گرمازدگی چیست؟
برای پیشگیری از گرما زدگی مهم‌تر از هر چیز حفظ آب بدن و نگه‌داشتن آن در دمای مناسب است. برای این کار بهتر است نوشیدن آب و مایعات فراوان را فراموش نکنید چراکه بدن مقدار زیادی آب در اثر تعرق از دست می‌دهد و برای خنک نگه‌داشتن بدن به مایعات بیشتر احتیاج دارد. اگر ورزش می‌کنید بهتر است ساعت تمرین خود را به ساعات ابتدایی روز یا هنگام عصر و غروب که دمای هوا پایین‌تر است موکول کنید و حدالامکان در ساعات گرم روز از خانه خارج نشوید. فراموش نکنید که در خانه یا محل کار حتما از سیستم‌های سرمایشی استفاده کنید، به ویژه اگر تحرک زیادی داشته یا با وسایل حرارتی سروکار دارید.
به تن کردن لباس‌های نخی یا کتان با رنگ‌های روشن و البته گشاد، استفاده از کلاه‌های لبه‌دار و کرم ضدآفتاب نیز می‌تواند به محافظت از بدن در برابر گرما کمک کند. به همراه داشتن یک بطری آب خنک مخلوط با مقداری لیمو برای بیرون از منزل نیز می‌تواند به هیدراته ماندن بدن شما کمک کند. در فصل تابستان بهتر است تا حد امکان از مصرف غذاهای پرچرب و دیرهضم اجتناب کرده و مصرف میوه و سبزی خود را افزایش دهید.
استفاده از شربت‌ها و دسرهای تابستانی سنتی خنک مثل شربت آلبالو یا شربت سکنجبین خانگی به همراه خاکشیر یا دسرهای مختلف ترکیب شده با بستنی مثل میلک‌شیک یا ژله بستنی نیز به عنوان میان‌وعده می‌تواند به خنک ماندن بدن کمک کند. علاوه بر این‌ها استفاده از گلاب، لیموترش، تخم شربتی و برخی عرقیات گیاهی مثل عرق بیدمشک نیز توصیه می‌شود. برای تهیه این شربت‌ها و دسرها بهتر است که از مواد شیرین‌کننده و شکر کمتری استفاده کنید.
چگونه گرمازدگی را درمان کنیم؟
هنگام بروز این علائم باید:
- سعی کنید به یک مکان خنک بروید که ترجیحا تهویه داشته باشد.
- آب یا نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت بنوشید.
- دوش آب خنک بگیرید تا وضعیت بدن‌تان سریع‌تر به‌حالت عادی برگردد.
- زیر بازوهای خود و اطراف ناحیه‌ی کشاله‌ی ران، کیسه‌های یخ قرار بدهید.
- اگر در علائم‌تان بهبودی مشاهده نکردید به اورژانس زنگ بزنید.
روش‌های درمان گرمازدگی در خانه
درمان گرمازدگی پس از مشاهده اولین علایم آن، بسیار مهم و ضروری است. اگر کسی از اطرافیانتان دچار گرمازدگی شد فوراً یک آمبولانس خبر کنید یا هر چه سریع‌تر او را به نزدیک‌ترین بیمارستان برسانید. بهتر است در زمانی که منتظر رسیدن امداد هستید، کمک‌های اولیه را خودتان شروع کنید. در ابتدا فرد را به محیطی خنک و با تهویه مطبوع ببرید و در صورت در دسترس نبودن چنین محلی او را به سایه منتقل کنید و لباس‌های غیرضروری را از تن او خارج کنید.
برای کمک می‌توانید این راه‌ها را امتحان کنید:
- بدن فرد را با آب خیس و خنک کرده و با پارچه هوای اطراف او را به چرخش درآورید.
- مقداری یخ را درون یک کیسه فریزر بریزید و به زیر بغل، کشاله ران و کمر بیمار بمالید تا هر چه سریع‌تر دمای بدن کاهش پیدا کند.
- در صورت امکان، بیمار را زیر دوش آب سرد برده یا در وان آب خنک غوطه‌ور کنید.
یکی دیگر از روش‌های درمان خانگی گرمازدگی، خوردن ماست است. می‌توانید چند قاشق ماست را با کمی نمک درون آب حل کرده و بنوشید. مصرف دوغ در ایام گرم می‌تواند تا حد زیادی از گرمازدگی جلوگیری کند. ماست و دوغ به هیدراته ماندن بدن کمک کرده و الکترولیت و سایر مواد معدنی بدن را نیز تامین می‌کنند. در صورتی که کودک شما تمایلی به خوردن ماست نشان نمی‌دهد، می‌توانید از ماست میوه‌ای استفاده کنید.
چند نکته برای درمان گرمازدگی
- هنگام گرمازدگی از گرفتن دوش با آب یخ به جهت ایجاد شوک، از قرار گرفتن در معرض باد مستقیم کولر به دلیل ایجاد عفونت‌های تنفسی و از نوشیدن سریع مایعات بسیار سرد به جهت به هم خوردن وضعیت سیستم ایمنی و گوارشی بدن خودداری کنید.
- با استفاده از حوله خنک در بدن فرد گرمازده، وی را به حالت طبیعی بازگردانید. میوه هایی مانند آلبالو، خیار و هندوانه نقش به سزایی در تنظیم درجه حرارت بدن دارند.
- از آنجا که فرد گرمازده اشتهای زیادی برای خوردن آب سرد و یخ دارد، باید وی را تشویق کرد تا به تدریج و آهسته مایعات را بنوشد تا معده وی دچار تحریک و درد نشود.
گرمازدگی در کودکان
اگر علائم اولیه گرمازدگی را در کودک خود مشاهده کردید بهتر است اقدامات زیر را انجام دهید:
- با اورژانس تماس بگیرید و از امدادگران کمک بخواهید.
- کودکتان را در اتاق خنک و دارای تهویه مناسب قرار دهید.
- اگر سن کودک به ۶ ماهگی نرسیده، به او شیر خودتان را یا شیرخشک بدهید.
- اگر کودک بیشتر از ۶ ماه سن دارد، به او مقدار کمی آب بدهید.
- دست و صورت و همچنین پاهای کودک را شسته و خنک کنید.
- کودک را با آب ولرم مایل به سرد (نه خیلی سرد) حمام کنید.
- در صورتی که علائم بهبود پیدا نکرد، در اولین فرصت او را به درمانگاه ببرید.
- از دادن دارو، بدون تجویز پزشک خودداری کنید.
روش‌های پیشگیری از گرمازدگی کودکان چیست؟
بهتر است تا حد امکان کودکان را در فصول گرم، در معرض آفتاب و گرمای شدید قرار ندهید ولی به دلیل گرمای هوا ممکن است کودک ما در معرض خطر گرمازدگی قرار بگیرد. برای پیشگیری از این اتفاق به شما پیشنهاد می‌کنیم که موارد زیر را حتما رعایت کنید:
- از پوشاندن لباس‌های گرم به کودک خودداری کنید و حتما از لباس‌های گشاد نخی استفاده کنید.
- همیشه در بیرون از منزل بطری آب به همراه داشته باشید و فراموش نکنید که به کودکتان آب بدهید.
- سعی کنید از قرار گرفتن کودک در معرض آفتاب مستقیم جلوگیری کرده و او را در سایه قرار دهید.
- ساعت‌های طولانی بیرون از منزل و در معرض آفتاب نمانید.
- در هنگام رانندگی و در ماشین به دمای ماشین توجه داشته باشید.
- در ساعات گرم روز، کودک را از منزل بیرون نبرید.
در این مقاله با علائم گرمازدگی آشنا شدیم که اغلب در بزرگسالان و کودکان مشترک هستند و شایع‌ترین آن سردرد، سرگیجه و تهوع هستند. متوجه شدیم که بهتر است برای جلوگیری از گرمازدگی از لباس‌های نخی استفاده کرده و خوردن مایعاتی مثل آب و دوغ را فراموش نکنیم. دوغ علاوه بر هیدراته نگه داشتن بدن، خواص بسیاری دیگری نیز دارد که می‌توانید در مورد دوغ و فواید آن بیشتر بخوانید. در صورت ابتلا به گرمازدگی، تماس با اورژانس و خنک کردن بدن فرد گرمازده مهم‌ترین اقدامات اولیه هستند که نباید از یاد ببریم.